- Katılım
- 19 Mart 2019
- Mesajlar
- 8,738
- Tepkime puanı
- 28
- Konum
- Diyarbakır
- Cinsiyet
-
- Bay
- Takım
- Galatasaray
Sümer Diyarında, M.Ö. 2600’de, Gılgamış Bir Efsane Oldu.
Ölümünden ancak yüz yıl sonra -Mısır krallarının kendi tanrısal yetkelerini yerleştirmeye çabaladıkları sırada- Sümer kralı Gılgamış efsanevi bir kahraman olmuştu. Devi öldürmüş, Gökyüzünün Boğası’nı saf dışı bırakmış, tanrıça İnanna’nın romantik girişimlerini geri çevirmiş ve ölümlülüğünün kokusunun güneş tanrısını bile şaşırttığı tanrılar bahçesine varmıştı. Gılgamış Destanı sayesinde (bildiğimiz en eski kahramanlık öyküsü), tarihsel Gılgamış kişiliği ölümünden 5000 yıl sonra bizlere kadar yankılanmıştır.
Edebi ve tarihsel Gılgamış arasındaki fark, Shakespeare’in Machbeth’iyle 1056 yılında kralını ve erkek yakınını katletmenin bedelini hayatıyla ödeyen Maormor Macbeda arasındakinden farklı değildir. Gerçek yaşam, muazzam, canlısından büyük bir öykü için tramplen görevi görür; adamın kendi çekirdeği yaşar, büyütülür, çarpıtılır, ama esas olarak doğru kalır. Machbeth’deki tarihsel yankıları ayırmak daha kolaydır. Bir kere, Maormor Macbeda’nın gerçek yaşamı, başka kaynaklarda anlatılmıştır. Ama destanın dışında, Gılgamış’ın yaşamı yalnızca birkaç yazıtta, Sümer kral listesinde ve bir ya da iki şiirde anlatılmıştır.
Gılgamış: Dünyanın İlk Destan Kahramanı
Elimizdeki kopyalar M.Ö. 2100 dolaylarından, Ur kralı bir katibi Gılgamış’ın maceralarını yazmakla görevlendirdiği zamandan kalmadır. şulgi adındaki bir beyefendi olan kral, büyük kralın kaydını tutmak ister, çünkü Gılgamış’ın kendi atası olduğu iddiasındadır (ki bu da yüksek olasılıkla şulgi’nin Gılgamış’la hiçbir ilgisi olmayan bir gaspçı olduğu anlamına gelir). Bu şiirler Gılgamış’ın yaşamına çok yakın zamanlardan kalmadır, bu nedenle ihtiyatlı bir şekilde de olsa, bunların tarihsel kralın eylemleri hakkında bazı olguları aktardığını söyleyebiliriz.
Gılgamış Destanı’nın Konuları
Destan da böyledir, ama bunları ayıklamak çok daha karmaşık bir iştir. Yerel kitapçınızda, Gılgamış Destanı’nı bir karıştırın, birbiriyle ilgili altı öykünün bir roman oluşturması gibi, bu destanın da birbiriyle bağlantılı altı öyküden oluştuğunu görürsünüz. İlk olarak, Gılgamış’ın tanrılar tarafından onu terbiye etmek için gönderilen canavarla dost olduğu “Enkidu’nun Öyküsü” gelir; ikinci olarak, Humbaba’yı yendiği ”Sedir Ormanına Yolculuk”; üçüncü olarak Gılgamış’ın tanrıça İnanna’yı kızdırdığı ve Enkidu’nun bundan zarar gördüğü ”Gökyüzünün Boğası”; dördüncü olarak Sümer Nuh figürü olan ve Büyük Tufandan beri orada yaşayan ölümsüz Utnapiştim’in ülkesine ulaştığı “Gılgamış’ın Yolculuğu”; beşinci olarak Utnapiştim tarafından Gılgamış’a anlatılan “Tufan’ın Öyküsü”; ve son olarak da Gılgamış’ın sonuçsuz bir ebedi yaşam -ya da geri getirilen gençlik- bulma girişiminde bulunduğu ve başarısız olduğu ”Gılgamış’ın Araştırması” gelir. Sonra, kısa bir sonsözde Gılgamış’ın ölümünden yakınılır.
Gılgamış’ın maceralarının bu açık, altı bölümlük versiyonu, biraz hayal kırıklığına uğratmanın ötesindedir. Destan birçok kez kil tabletlere kopyalanmıştır, bunlar da, kil tabletlerde hep olduğu gibi, parçalanmıştır. Eski Yakın Doğunun dört bir yanına dağılan parçalar, Sümerceden Asurcaya bir dizi dilde, M.Ö. 2100-612 döneminde yazılmıştır. şulgi’nin kâtibinin zamanından kalma olan en eski Sümerce kopyalar, yalnızca ilk iki öyküyü ve sondaki yakınmayı içerir. Diğer dört öykünün evvelce de dizinin parçası olup arada kaybolduğunu mu yoksa sonradan mı eklendiğini bilmek olanaksızdır. İlk ikisinin yanında “Gökyüzünün Boğası” ve “Gılgamış’ın Yolculuğu” başlıklı üçüncü ve dördüncü öykünün bazı kısımları, M.Ö. 1800-1500 dolaylarında kil tabletlerde Akadçaya (Sümer kentleri geriledikçe nehir ovasını işgal eden halkın konuştuğu, Sümerceyi izleyen dil) çevrilmiş olarak bulunmuştur.
Asurlular Zamanında Gılgamış
M.Ö. 1000 yılında, dört öykü Akdeniz kıyısı boyunca ve Anadolu’ya dağılmış olarak bulunur. MÖ 2000’in çok önceninde çeşitli versiyonlar halinde var olan tufan öyküsü, beşinci öykü gibi, en azından Gılgamış’ın ölümünden bin yıl sonra Gılgamış’ın öyküsüne eklenlenmiştir; bu açıkça öykünün gerisinden bağımsızdır. (Utnapiştim Gılgamış’a “Otur da sana bir öykü anlatayım,” der ve sanki tekneden indiğinden beri bunu anlatma fırsatını pek bulamamış gibi, bir öykü anlatmaya koyulur.) “Gılgamış’ın Araştırması” adlı ve Gılgamış’ın yaşam bitkisini bulup yitirdiği öykü hakkında tek söyleyebileceğimiz, bunun destanın geri kalanına M.Ö. 626’da eklendiğidir.
Gılgamış: Dünyanın İlk Destan Kahramanı
Gılgamış Destanının bir bölümünü ela alan kil tablet. Asurbanipal Kütüphanesinden.
Bu, altı öykülük destanın tamamının bulunduğu en eski kopyanın tarihidir. Kütüphaneci ruhuna sahip Asur kralı Asurbanipal’in kütüphanesinden gelir. Asurbanipal 668’de kral oldu. Otuz küsur yıl süren hükümdarlığı sırasında, Babil’i yıkmış, (Babil kralı olan) kendi kardeşini öldürmüş ve Asurbanipal’in başkenti Ninova’nın felakete uğrayacağını ısrarla öne süren bir Yahudi peygamberi olan Yunus’a kızmıştı. 626 yılında öldüğünde, Asurbanipal aynı zamanda dünyanın ilk gerçek kütüphanesinde yirmi iki bin kil tablet toplamıştı. Bu tabletlerin on ikisinde Gılgamış Destanı’nın aşağı yukarı şimdiki versiyonu bulunur.
Demek ki, yalnızca ilk iki öykü güvenilir bir şekilde Gılgamış’ın yaşadığı dönemin yakınlarına yerleştirilebilir. Gılgamış’ın muazzam enerjisinin halkında neden olduğu sıkıntılar, kuzeye, Sedir ormanına olan yolculuğu ve cenaze yakınması: Bunların, çarpıtılmış da olsalar, bazı tarihsel gerçekleri yansıttığı düşünülebilir. Dahası, bunlar ölümün hem bir yıkım hem de bir kurtuluş olarak geldiği, dünyanın ilk destanının tartışılmaz merkezi olarak işlev görür.
İlk öykü ”Enkidu’nun Öyküsü’nde, Uruk kralı halkına yüklenir, onlar da söylemeye başlar:
Gılgamış keyfi için savaş çağrısı yapıyor,
Küstahlığı sınır tanımıyor,
Ne gece ne de gündüz:
Bir kralın, halkının çobanı olması gerekirken
Oğulları babalarından ayırıyor.
Gılgamış ve Enkidu
Sümer diyarına tanrılar tarafından bahşedilen krallık, kentlerin hayatta kalmasına yardımcı olan güçlü yetke, tiranlığa doğru meyletmişti. Uruk halkı kurtuluş için tanrılara yakarıyordu. Buna yanıt olarak tanrılar kilden Enkidu isimli bir yaratık yaptılar ve onu Sümer diyarının ekilmemiş arazilerine gönderdiler. Enkidu,
Ne ekilmiş toprak bilirdi,
Ne uygar insanları ve yaşam tarzlarını.
Ne de Sümer kültürünün merkezi olan surlu kentlerden haberi vardı. Güçlü, tanrı gibi bir adamdı, ama ovalarda koşup duran, ot yiyip hayvanlarla yaşayan bir canavar gibi davranıyordu; aslında, kentlerde yaşayanlarla hiç anlaşamayan göçebelerin bir karikatürüydü.
Enkidu ve Gılgamış'ın buluşması
Enkidu ve Gılgamış’ın buluşması
Gılgamış bu yeni gelenin haberini aldığında, onu baştan çıkartıp terbiye etmesi için bir fahişe gönderdi. (şiir bize, ”Kendini çırılçıplak etti,” der.) Bu hayli doğrudan strateji tarafından alt edilen Enkidu, altı gün yedi geceyi bedensel tatminle geçirir. Sonunda ayaklanıp hayvanlar arasındaki yaşamına geri dönmek istediğinde, hayvanlar ondan kaçar; o artık insan olmuştur.
Enkidu azalmıştı,
Güçsüzleşmişti ve vahşi yaratıklar ondan kaçtı;
Ama aynı zamanda genişlemişti,
Çünkü artık ona bilgelik gelmişti,
Artık onda bir insanın aklı vardı.
Artık bir insanın aklına sahip olduğu için, Enkidu yaşaması için doğru yer olan kente gitmeliydi. Fahişe onu ”Gılgamış’ın halkına vahşi bir boğa gibi efendilik ettiği, surları güçlü Uruk’a” götürmeyi önerdi.
Ölümünden ancak yüz yıl sonra -Mısır krallarının kendi tanrısal yetkelerini yerleştirmeye çabaladıkları sırada- Sümer kralı Gılgamış efsanevi bir kahraman olmuştu. Devi öldürmüş, Gökyüzünün Boğası’nı saf dışı bırakmış, tanrıça İnanna’nın romantik girişimlerini geri çevirmiş ve ölümlülüğünün kokusunun güneş tanrısını bile şaşırttığı tanrılar bahçesine varmıştı. Gılgamış Destanı sayesinde (bildiğimiz en eski kahramanlık öyküsü), tarihsel Gılgamış kişiliği ölümünden 5000 yıl sonra bizlere kadar yankılanmıştır.
Edebi ve tarihsel Gılgamış arasındaki fark, Shakespeare’in Machbeth’iyle 1056 yılında kralını ve erkek yakınını katletmenin bedelini hayatıyla ödeyen Maormor Macbeda arasındakinden farklı değildir. Gerçek yaşam, muazzam, canlısından büyük bir öykü için tramplen görevi görür; adamın kendi çekirdeği yaşar, büyütülür, çarpıtılır, ama esas olarak doğru kalır. Machbeth’deki tarihsel yankıları ayırmak daha kolaydır. Bir kere, Maormor Macbeda’nın gerçek yaşamı, başka kaynaklarda anlatılmıştır. Ama destanın dışında, Gılgamış’ın yaşamı yalnızca birkaç yazıtta, Sümer kral listesinde ve bir ya da iki şiirde anlatılmıştır.
Gılgamış: Dünyanın İlk Destan Kahramanı
Elimizdeki kopyalar M.Ö. 2100 dolaylarından, Ur kralı bir katibi Gılgamış’ın maceralarını yazmakla görevlendirdiği zamandan kalmadır. şulgi adındaki bir beyefendi olan kral, büyük kralın kaydını tutmak ister, çünkü Gılgamış’ın kendi atası olduğu iddiasındadır (ki bu da yüksek olasılıkla şulgi’nin Gılgamış’la hiçbir ilgisi olmayan bir gaspçı olduğu anlamına gelir). Bu şiirler Gılgamış’ın yaşamına çok yakın zamanlardan kalmadır, bu nedenle ihtiyatlı bir şekilde de olsa, bunların tarihsel kralın eylemleri hakkında bazı olguları aktardığını söyleyebiliriz.
Gılgamış Destanı’nın Konuları
Destan da böyledir, ama bunları ayıklamak çok daha karmaşık bir iştir. Yerel kitapçınızda, Gılgamış Destanı’nı bir karıştırın, birbiriyle ilgili altı öykünün bir roman oluşturması gibi, bu destanın da birbiriyle bağlantılı altı öyküden oluştuğunu görürsünüz. İlk olarak, Gılgamış’ın tanrılar tarafından onu terbiye etmek için gönderilen canavarla dost olduğu “Enkidu’nun Öyküsü” gelir; ikinci olarak, Humbaba’yı yendiği ”Sedir Ormanına Yolculuk”; üçüncü olarak Gılgamış’ın tanrıça İnanna’yı kızdırdığı ve Enkidu’nun bundan zarar gördüğü ”Gökyüzünün Boğası”; dördüncü olarak Sümer Nuh figürü olan ve Büyük Tufandan beri orada yaşayan ölümsüz Utnapiştim’in ülkesine ulaştığı “Gılgamış’ın Yolculuğu”; beşinci olarak Utnapiştim tarafından Gılgamış’a anlatılan “Tufan’ın Öyküsü”; ve son olarak da Gılgamış’ın sonuçsuz bir ebedi yaşam -ya da geri getirilen gençlik- bulma girişiminde bulunduğu ve başarısız olduğu ”Gılgamış’ın Araştırması” gelir. Sonra, kısa bir sonsözde Gılgamış’ın ölümünden yakınılır.
Gılgamış’ın maceralarının bu açık, altı bölümlük versiyonu, biraz hayal kırıklığına uğratmanın ötesindedir. Destan birçok kez kil tabletlere kopyalanmıştır, bunlar da, kil tabletlerde hep olduğu gibi, parçalanmıştır. Eski Yakın Doğunun dört bir yanına dağılan parçalar, Sümerceden Asurcaya bir dizi dilde, M.Ö. 2100-612 döneminde yazılmıştır. şulgi’nin kâtibinin zamanından kalma olan en eski Sümerce kopyalar, yalnızca ilk iki öyküyü ve sondaki yakınmayı içerir. Diğer dört öykünün evvelce de dizinin parçası olup arada kaybolduğunu mu yoksa sonradan mı eklendiğini bilmek olanaksızdır. İlk ikisinin yanında “Gökyüzünün Boğası” ve “Gılgamış’ın Yolculuğu” başlıklı üçüncü ve dördüncü öykünün bazı kısımları, M.Ö. 1800-1500 dolaylarında kil tabletlerde Akadçaya (Sümer kentleri geriledikçe nehir ovasını işgal eden halkın konuştuğu, Sümerceyi izleyen dil) çevrilmiş olarak bulunmuştur.
Asurlular Zamanında Gılgamış
M.Ö. 1000 yılında, dört öykü Akdeniz kıyısı boyunca ve Anadolu’ya dağılmış olarak bulunur. MÖ 2000’in çok önceninde çeşitli versiyonlar halinde var olan tufan öyküsü, beşinci öykü gibi, en azından Gılgamış’ın ölümünden bin yıl sonra Gılgamış’ın öyküsüne eklenlenmiştir; bu açıkça öykünün gerisinden bağımsızdır. (Utnapiştim Gılgamış’a “Otur da sana bir öykü anlatayım,” der ve sanki tekneden indiğinden beri bunu anlatma fırsatını pek bulamamış gibi, bir öykü anlatmaya koyulur.) “Gılgamış’ın Araştırması” adlı ve Gılgamış’ın yaşam bitkisini bulup yitirdiği öykü hakkında tek söyleyebileceğimiz, bunun destanın geri kalanına M.Ö. 626’da eklendiğidir.
Gılgamış: Dünyanın İlk Destan Kahramanı
Gılgamış Destanının bir bölümünü ela alan kil tablet. Asurbanipal Kütüphanesinden.
Bu, altı öykülük destanın tamamının bulunduğu en eski kopyanın tarihidir. Kütüphaneci ruhuna sahip Asur kralı Asurbanipal’in kütüphanesinden gelir. Asurbanipal 668’de kral oldu. Otuz küsur yıl süren hükümdarlığı sırasında, Babil’i yıkmış, (Babil kralı olan) kendi kardeşini öldürmüş ve Asurbanipal’in başkenti Ninova’nın felakete uğrayacağını ısrarla öne süren bir Yahudi peygamberi olan Yunus’a kızmıştı. 626 yılında öldüğünde, Asurbanipal aynı zamanda dünyanın ilk gerçek kütüphanesinde yirmi iki bin kil tablet toplamıştı. Bu tabletlerin on ikisinde Gılgamış Destanı’nın aşağı yukarı şimdiki versiyonu bulunur.
Demek ki, yalnızca ilk iki öykü güvenilir bir şekilde Gılgamış’ın yaşadığı dönemin yakınlarına yerleştirilebilir. Gılgamış’ın muazzam enerjisinin halkında neden olduğu sıkıntılar, kuzeye, Sedir ormanına olan yolculuğu ve cenaze yakınması: Bunların, çarpıtılmış da olsalar, bazı tarihsel gerçekleri yansıttığı düşünülebilir. Dahası, bunlar ölümün hem bir yıkım hem de bir kurtuluş olarak geldiği, dünyanın ilk destanının tartışılmaz merkezi olarak işlev görür.
İlk öykü ”Enkidu’nun Öyküsü’nde, Uruk kralı halkına yüklenir, onlar da söylemeye başlar:
Gılgamış keyfi için savaş çağrısı yapıyor,
Küstahlığı sınır tanımıyor,
Ne gece ne de gündüz:
Bir kralın, halkının çobanı olması gerekirken
Oğulları babalarından ayırıyor.
Gılgamış ve Enkidu
Sümer diyarına tanrılar tarafından bahşedilen krallık, kentlerin hayatta kalmasına yardımcı olan güçlü yetke, tiranlığa doğru meyletmişti. Uruk halkı kurtuluş için tanrılara yakarıyordu. Buna yanıt olarak tanrılar kilden Enkidu isimli bir yaratık yaptılar ve onu Sümer diyarının ekilmemiş arazilerine gönderdiler. Enkidu,
Ne ekilmiş toprak bilirdi,
Ne uygar insanları ve yaşam tarzlarını.
Ne de Sümer kültürünün merkezi olan surlu kentlerden haberi vardı. Güçlü, tanrı gibi bir adamdı, ama ovalarda koşup duran, ot yiyip hayvanlarla yaşayan bir canavar gibi davranıyordu; aslında, kentlerde yaşayanlarla hiç anlaşamayan göçebelerin bir karikatürüydü.
Enkidu ve Gılgamış'ın buluşması
Enkidu ve Gılgamış’ın buluşması
Gılgamış bu yeni gelenin haberini aldığında, onu baştan çıkartıp terbiye etmesi için bir fahişe gönderdi. (şiir bize, ”Kendini çırılçıplak etti,” der.) Bu hayli doğrudan strateji tarafından alt edilen Enkidu, altı gün yedi geceyi bedensel tatminle geçirir. Sonunda ayaklanıp hayvanlar arasındaki yaşamına geri dönmek istediğinde, hayvanlar ondan kaçar; o artık insan olmuştur.
Enkidu azalmıştı,
Güçsüzleşmişti ve vahşi yaratıklar ondan kaçtı;
Ama aynı zamanda genişlemişti,
Çünkü artık ona bilgelik gelmişti,
Artık onda bir insanın aklı vardı.
Artık bir insanın aklına sahip olduğu için, Enkidu yaşaması için doğru yer olan kente gitmeliydi. Fahişe onu ”Gılgamış’ın halkına vahşi bir boğa gibi efendilik ettiği, surları güçlü Uruk’a” götürmeyi önerdi.
